یک تولید خوب و پرسود درمرغداری، بسیار به شرایط و موقعیت منطقه بستگی دارد. به عنوان مثال ، مرغداری در ارتفاعات بسیار سخت تر از پرورش مرغ در سطح دریاست و این سختی از مرحلۀ جوجه کشی تا تمام مدت پرورش جوجه ادامه دارد. بنابراین لازم است تدابیر مناسب و مقتضی در این خصوص اندیشیده شود تا بهترین نتیجه عاید گردد.واژۀ "ارتفاعات" معمولاً به زمینی که بالاتر از سطح دریاست اطلاق می گردد. فشار جوی در ارتفاعات عمدتاً کم است که این فشار کم ناشی از دو نیروی رقیب به نام های نیروی جاذبه و حجم هوای گرم است که اولی موجب نزدیکی هوا به زمین می گردد و نیروی دوم موجب پرش مولکولی و انبساط می گردد. در چنین شرایطی به ازای هر دم و بازدم (تنفس) تعداد مولکول های اکسیژن کاهش می یابد اگرچه ارتفاع هم نقش بسزایی دارد.معمولاً پرورش دهندگان طیور در ارتفاعات با مشکلات متعددی در رابطه با بیماری ، تولید مثل و مرگ و میر پرندگان مواجه می گردند. این مشکلات نه تنها به میزان جذب اکسیژن بلکه به وضعیت آب و هوایی ارتفاعات از قبیل دمای پایین و میزان رطوبت هم بستگی دارد. البته این مشکلات هم با مدیریت صحیح و وضعیت غذایی متناسب تا حدود زیادی برطرف می گردد.
ارتفاعات و میزان جوجه کشی
تحقیقات نشان داده جوجه کشی در زمین هایی که 305 متر از سطح دریا ارتفاع دارند تا 10 درصد و در زمین هایی با 2130 متر ارتفاع از سطح دریا تا 30 درصد کاهش می یابد . در واقع میزان جوجه کشی در ارتفاعات به 3 عامل بستگی دارد :
1. تقلیل فشار جوی یا اکسیژن موجود در هوا
2. فقدان بیش از حد دی اکسید کربن
3. از دست دادن وزن (آب) جنین در مرحلۀ جوجه کشی
آزمایشات میدانی نشان داده در صورتی که دمای اطاقک جوجه کشی را تا 15 / 0 درجۀ سانتیگراد افزایش داده و میزان رطوبت روی همان 60 درصد نگه داشته شود ، جوجه کشی در ارتفاعات نیز بهبود می یابد. همچنین بهبود اکسیژن رسانی به جنین در طول جوجه کشی نیز از موارد حائز اهمیت است و یکی از بهترین راهکارهای عملی در این خصوص تزریق مستقیم اکسیژن به اطاقک جوجه کشی است . در حدود 23% تراکم اکسیژن، به طرز چشمگیری موجب افزایش جوجه کشی می گردد.
باز گذاشتن تعداد بیشتری از دریچه های هوا و یا به مدت طولانی تر، باعث به وجود آمدن جریان هوا در اطاقک های جوجه کشی شده و در نتیجه جنین بیشتر در معرض اکسیژن قرار می گیرد. شستشوی تخم مرغ ها نیز با بالا بردن قابلیت نفوذ پوست تخم مرغ ، ورود و خروج گازهای منفعل به درون تخم مرغ را راحت تر می سازد. گر چه این کار در موارد متعددی موفقیت آمیز بوده اما در عین حال خطر آلودگی و سرایت بیماری و از دست دادن وزن/آب جنین در طول جوجه کشی را هم بالا می برد.
کاهش رشد جنین
تراکم پایین اکسیژن در ارتفاعات زیاد ، اثرات مخرب و زیان باری بر رشد جنین و بزرگ شدن جوجه ها دارد و با تبدیل کیسۀ زردۀ درون تخم به بافت جنینی و یا به عبارت دیگر با غیر قابل استفاده کردن کیسۀ زرده موجب کاهش منابع مصرفی جنین می گردد. کاهش رشد جنین بسیار متأثر از محل زندگی مرغ مادر است. در یک پژوهش با نگهداری دستۀ مرغ مادر در ارتفاعات همسطح دریا و نگه داشتن تخم این پرندگان در ارتفاعات بلند به منظور جوجه کشی ، حجم تودۀ جنین تا 45 درصد کاهش یافت و با نگهداری دستۀ مرغ مادر و تخم این پرندگان در ارتفاعات ، تنها 22 درصد کاهش به چشم می خورد که احتمالاً بیانگر خصوصیات ارثی است که در انطباق با تراکم پایین اکسیژن دارند. در واقع از طریق بالا رفتن توانایی جنین برای تشکیل هموگلوبین در یاخته های خونی و از طریق بزرگتر شدن حجم قلب برای جبران سطح پایین اکسیژن انطباق پذیری صورت می گیرد .
نحوۀ رشد
ارتفاعات زیاد حتی در مرحلۀ پس از جوجه کشی نیز بر روی میزان رشد تأثیر گذار است. این امر احتمالاً ناشی از دمای پایین در ارتفاعات است که منجر به بالا رفتن سیستم متابولیک (سوخت و ساز بدن) می گردد و در نتیجه تقاضا برای اکسیژن نیز افزایش می یابد. در ارتفاعات متوسط ، افزایش سوخت و ساز بدن عاملی مؤثر در رشد محسوب می شود ولی در مناطقی با ارتفاعات زیاد کاهش اکسیژن مصرفی متناقض با تقاضای زیاد بدن برای اکسیژن خواهد بود و این امر به ناچار منجر به کاهش رشد و یا نقص در سایر عملکرد های بیولوژیکی می گردد. کاهش رشد جوجه ها پس از جوجه کشی آنگونه که توضیح داده خواهد شد منجر به بروز بیاریهایی نظیر آسیت (جمع شدن آب در شکم) و بیماریهای دیگر می شود.
وضعیت بدن و سلامت
پایین بودن فشار جوی (اکسیژن کم) در ارتفاعات منجر به عارضۀ Hypoxia (کمبود اکسیژن در بدن) همراه با فعالیت کم ریه ها و فشار بالای شریانی می گردد . این عارضه بر روی عملکرد قلب تأثیر گذاشته و منجر به نارسایی قلبی و عوارض همراه با آن مثل آسیت می گردد. به منظور رفع این مشکل ، افزودن اکسیژن موفقیت آمیز بوده اما هزینۀ این راه حل بسیار بالاست. افزایش سرعت و شدت تهویه ، موجب بالا رفتن میزان اکسیژن موجود می گردد اما از آنجاییکه سطح رطوبت در مناطق مرتفع پایین است این کار منجر به کاهش بیشتر رطوبت می گردد و در نتیجه مشکلات بیشتری را به وجود می آورد. پایین بودن سطح رطوبت در مناطق مرتفع به طرق مختلف بر روی وضعیت جسمی و سلامت پرنده تأثیر می گذارد. به عنوان مثال ، دهان و بینی پرنده سوزش پیدا می کند و پوست آنچنان خشک و خارش دار می شود که در مواردی حتی ترک هایی هم بر روی پوست مشاهده می شود. غشاء مخاطی بینی و گلوگاه هم دچار خشکی و ترک می گردد و در نتیجه محلی برای جمع شدن میکروب و باکتری و ورود آنها به جریان خون و به دنبال آن وقوع بیماری های مختلف صورت می گیرد.
آزمایشات میدانی نشان داده است در صورتیکه دمای اطاقک جوجه کشی تا 15 / 0 درجۀ سانتیگراد افزایش و میزان رطوبت روی همان 60 درصد نگه داشته شود، جوجه کشی در ارتفاعات نیز بهبود می یابد.
سازگاری فیزیولوژیکی
در طول مدت مدیدی که پرندگان در مناطق مرتفع زیسته اند برای سازگاری با کمبود اکسیژن در محیط پیرامونشان ، واکنش های فیزیولوژیک از خود نشان داده اند (جدول 1) . بالا رفتن تعداد سلول های قرمز خونی (RBC) و هموگلوبین خون از مهمترین تغییراتی است که پس از 1-2 هفته در دستگاه خونی پرنده رخ می دهد. در نتیجه ظرفیت اکسیژن رسانی خون بالا می رود و این بعنوان یک مکانیسم در جهت جبران کمبود اکسیژن عمل می کند . علاوه بر این ، از آنجاییکه متوسط حجم سلولی در ارتفاعات کاهش می یابد سطح کلی سلول های خونی بزرگ می گردد و این امر مزیتی است برای هموگلوبین تا با اکسیژن رسانی کافی از غلظت خون جلوگیری کند.
– مقایسۀ ویژگیهای خونی جوجه های پرورش یافته در مناطق کم ارتفاع و مرتفع
– تأثیر ویتامین E بر روی عملکرد جوجه های گوشتی و ویژگیهای خونی جوجه های 6 هفته که در ارتفاعات پرورش یافته اند.
– تأثیر محدودیت های خوراکی بر روی مرگ و میر ناشی از آسیت در جوجه های گوشتی نر پرورش یافته در ارتفاعات و از سه هفتگی به بعد در معرض دمای پایین قرار گرفته
انتقال اکسیژن به میزان کافی
کمبود اکسیژن در مناطق مرتفع منجر به افزایش تکرار تنفس می گردد که همین امر نقش بسزایی در انتقال میزان کافی اکسیژن به خون دارد . در یکی از تحقیقاتی که انجام شد ، میزان تنفس در هر دقیقه در ارتفاع همسطح دریا 0 / 31 و در ارتفاع 3200 متر از سطح دریا به 3 / 35 افزایش یافت . همچنین این تکرار تنفس موجب افزایش بازدم و متعاقباً انتشار بیشتر دی اکسید کربن نیز می گردد ؛ در نتیجه قادر است با مشکلات اسیدی ناشی از تشدید تنفس مقابله کند.
در مناطق مرتفع ، پرندگان ممکن است دچار جهش (در خون) گردند که این جهش منجر به تغییر بقایای اسید آمینه موجود در هموگلوبین خون شده و جذب بیشتر اکسیژن را موجب می گردد این جذب بیشتر، منجر به افزایش سطح اکسیژن خون و در نتیجه جبران کمبود اکسیژن می گردد. البته این ویژگی آخر تنها مختص پرندگانی است که به لحاظ ژنتیکی به مناطق مرتفع خو گرفته اند و به تمامی گونه های پرندگان اختصاص ندارد.
مدیریت خوراک طیور
خوراک پرندگان در مناطق مرتفع بایستی با آنتی اکسیدان هایی مثل ویتامین E همراه شود .این اقدام با تعدیل مشکلات اکسایشی ناشی از کمبود اکسیژن ، افزایش اشعۀ ماوراء بنفش و بالا رفتن سیستم متابولیک موجب بهبود عملکرد پرنده می گردد. دانشمندان تحقیقاتی را در منطقه ای از کوههای هیمالیا در شمال هند انجام دادند . در این منطقه که ارتفاع بین 3050 تا 3600متر از سطح دریا متغیر است فشار جوی نسبت به میزان ارتفاعی که از سطح دریا دارد 30درصد کمتر است . در این تحقیق ، به جوجه های گوشتی به مدت 6 هفته در هر کیلوگرم خوراک 200 میلی گرم ویتامین E داده شد و در مقایسه با گروه جوجه های کنترل شده (که رژیم غذایی بدون ویتامین E دریافت می کردند) عملکرد بهتری داشتند(رجوع شود به جدول2) . این ارتقاء عملکرد در واقع شامل جذب بهتر خوراک ، مصرف بهتر مواد مغذی بخصوص پروتئین می شود که برای سلامت ، وزن گیری و بقاء پرنده لازم و حیاتی است.
همچنین این ویتامین بخاطر تأثیراتی که روی گلبولهای قرمز خون می گذارد و به دنبال آن موجب افزایش سلولهای قرمز خونی و سطح هموگلوبین خون می شود به سازگاری با مناطق مرتفع کمک می کند. تأمین پرندگان با ویتامین B نظیر تیامین ، ریبوفلاوین ، و نیاسین نیز بایستی در مناطق مرتفع مورد توجه قرار گیرد. ویتامین های گروه B با آزاد کردن انرژی به دست آمده از خوراک ، ضعف و کمبود انرژی موجود در مناطق مرتفع را جبران می کند.
منشاء حیوان
در مناطق مرتفع که فشار جوی کمتر است و در هر تنفس میزان اکسیژن کمی دریافت می شود، تأمین حیوان با میزان کافی از منابع آهن از اهمیت خاصی برخوردار است. آهن در واقع با افزایش ظرفیت اکسیژن رسانی خون و کمک به جذب بهتر آن توسط سلولهای خونی موجب بهبود عملکرد پرنده و انطباق پذیری با ارتفاعات می گردد. بایستی خاطر نشان کرد که اکثر غلات و دانه و بنشن مورد مصرف طیور حاوی آهن فاقد haematin است که جذب خوبی ندارد در نتیجه رژیم غذایی این پرندگان در مناطق مرتفع بایستی به طرز صحیحی تغییر کند به نحوی که حداقل 80 میلیگرم آهن حاوی haematin در هر کیلو خوراک به همراه ترکیبات پروتئینی و حاوی انرژی لازم دریافت کند.
کاهش سیستم متابولیک
در مناطق مرتفع که مشکلات آسیت (آب آوردن شکم) شایع و رایج است سازگاری پرنده با محدودیت خوراکی شاید به نفع پرنده محسوب شود (50درصد انرژی هم صرف رشد عادی و طبیعی می گردد) بخصوص برای پرندگانی با سن سه هفته به بالا که در معرض دمای کم محیط قرار می گیرند.(به جدول3 رجوع شود) این امر احتمالاً ناشی از کاهش سیستم متابولیک بدن در دورۀ محدودیت خوراکی است که بمنظور سازگاری با محیط سرد پیرامون به وجود می آید. بعنوان یک راه حل دیگر، برای اجتناب از سرد شدن محیط پیرامون با اندکی گرم کردن مرغداریها ، در پایین آوردن میزان ابتلای مرغ ها به آسیت مؤثر باشد البته تمامی کشاورزان مناطق مرتفع هم ممکن است قادر به تأمین هزینۀ لازم برای گرم کردن محیط نباشند.
رژیم غذایی جوجه هایی که در مناطق مرتفع پرورش می یابند ، بایستی با آنتی اکسیدان هایی نظیر ویتامین ارائه شود
منبع: مجله مزرعه دامداران