درجه حرارتهای بالای محیطی یا استرس گرمایی بعنوان یکی از فاکتورهای فیزیکی مهم تاثیرگذار بر تولیدات طیور و یکی از مشکلات اساسی صنعت طیور میباشد.مصرف غذا،وزن بدن،قابلیت هچ،مرگ و میر،خصوصیات لاشه و دیگر ویژگی های مهم که سبب موفقیت صنعت طیور میشوند میتوانند به شکل نامناسب تحت تاثیر استرس گرمایی قرار بگیرند(1).در تولیدات طیور استرس گرمایی به دو صورت حاد و مزمن تعریف میشود.استرس گرمایی حاد اشاره به دوره های کوتاه و ناگهانی افزایش دما و استرس گرمایی مزمن اشاره به دوره های طولانی گرما دارد.
گر له له زدن نتواند از افزایش درجه حرارت پرندگان جلوگیری کند پرندگان بی حال،بیهوش و پس از مدت زمان کوتاهی بخاطر عدم تعادل دستگاه تنفسی،گردش خون و الکترولیتها خواهند مرد(2). روشهای مختلفی برای کاهش اثرات استرس گرمایی با استفاده از راهکارهای تغذیه ای وجود دارد.از جمله راهکارهای تغذیه ای میتوان به تغذیه جیره با کیفیت و قابلیت هضم بالا،تراکم بالای جیره،افزودن چربی به عنوان منبع انرژی،بالانس مناسب آمینواسیدها و مکمل کردن جیره با ویتامینهاوموادمعدنی اشاره کرد.این مقاله به بررسی اثرات افزودن مکمل های ویتامینی(افزودن به آب آشامیدنی و جیره) در کاهش استرس گرمایی طیور میپردازد.
ویتامین ها اهمیت زیادی در حفظ سلامت و عملکرد اکثر موجودات زنده دارند. به خوبی مشخص شده است که کمبود ویتامین ها سبب بروز نابسامانی در سیستم ایمنی بدن می شود .معمولا نیازهای ویتامینی طیور در شرایط پرورش ایده ال تعیین می گردد. از آنجا که در سالن های پرورش، طیور تحت تاثیر تنش های مختلف قرار می گیرند از این رو برای مقابله با عوامل تنش زا میزان نیاز به ویتامین ها افزایش می یابد. از مدت ها پیش نقش ویتامینها بمنظور بهبود عملکرد پرنده‌ها در خلال تنش گرما مورد مطاله قرار گرفته است. اما بر اساس پژوهشهای صورت گرفته، مقدار نیاز به ویتامین های خاص در شرایط تنش گرمائی به نتیجه گیری واحدی منجر نشده است.
ویتامین C
ویتامین Cﻣﺘﺪاوﻟﺘﺮﯾﻦ راه ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺑﻠﻪﺑـﺎ اﺳـﺘﺮس در ﻃﯿـﻮر و ﺳـﺎﯾﺮ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رود. ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺮﻏﺪاران وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ C را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در دوره ﻫﺎی ﮔﺮم ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از اﺛﺮات زیاﻧﺒﺎر ﺣﺮارت ﺑﺮروی ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺮﻏﻬﺎ ﺑﮑﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ آﻧﺮا ﺑﺮای ﺑﻬﺒـﻮد وﺿـﻊ اﯾﻤﻨـﯽ ﻃﯿـﻮر، ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻓﺮآورده ﻫﺎی ﻧﻬﺎﯾﯽ( ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ و ﮔﻮﺷﺖﻣـﺮغ)، ﺑـﺎروری و ﺟﻮﺟـﻪ در آوری در ﮔﻠـﻪ ﻣﺮﻏﻬـﺎی ﻣﺎدر ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﻨﺪ.ویتامینC دارای نقش مهم در بیوسنتزکورتیکوسترون و نیز بعنوان یک هورمون گلوکوکورتیکوئیدی مهم در گلوکونئوژنز برای افزایش ذخایر انرژی در شرایط استرس گرمایی میباشد(3).در شرایط استرس گرمایی تولید ویتامینC در طیور به مقدار ناکافی صورت میگیرد.تحت شرایط استرس گرمایی استفاده از مکمل های ویتامینC سبب افزایش عملکرد پرندگان،افزایش ایمنی پرندگان و کاهش پاسخهای وابسته به استرس میشود.ﻧﺤﻮه ﻋﻤﻞ وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ C در ﺑﻬﺒﻮد ﻣﯿﺰان رﺷﺪ ﺟﻮﺟﻪ ﻫﺎی ﮔﻮﺷﺘﯽ در ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺘﺮس ﻫﻨﻮز ﺑﻄـﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ C ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺑـﺪن در ﺑﺮاﺑـﺮ اﺳﺘﺮﺳـﻮرﻫﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺗﺮﺷﺢ ﮐﻮرﺗﯿﮑﻮﺳﺘﺮون از اﺗﻼف ذﺧﺎﺋﺮ ﺑﺪن در ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﺮس ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽ ﻧﺎﯾﺪ. ﺑﺎ اﯾﻨﻮﺻﻒ،ﺗﺄﺛﯿﺮ وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ C ﺑﺮای ﺗﺤﺮﯾﮏ رﺷﺪ ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﻌﺎل ﺳﺎﺧﺘﻦ وﯾﺘﺎﻣﯿﻨﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠـﻒ ( ﻣﺜـﻞوﯾﺘﺎﻣﯿﻦ D3 ) اﺳﺖ ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ دﺧﺎﻟﺖ در ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﻼژن ﮐﻪ ﺑﺮای رﺷﺪﺑﺪن اﻫﻤﯿﺖ دارد.همچنین گزارش شده که ویتامینC تحت شرایط استرس گرمایی سبب افزایش مقاومت به بیماری نیوکاسل میشود.
ویتامین B6
از میان ویتامینهای گروه ب، نقش ویتامین B6 در سیستم ایمنی به طور گسترده مطالعه شده است. ویتانین B6 در توسعه و حفظ بافتهای لنفوئیدی موثر است. کمبود این ویتامین پاسخ آنتی بادی را نسبت به آنتی ژن گلبولهای قرمز گوسفندی و تولید ایمنوگلوبینهای IgG وIgM کاهش می دهد. در شرایط استرس گرمایی، افزودن ویتامی B6 اثرات مثبتی را بر عملکرد سیستم ایمنی جوجه های گوشتی دارد.ویتامین B6 که در متابولسیم پروتئین و رشد سلولی نقش دارد، برای سیستم ایمنی مهم است. ویتامین B6 به نگهداری ارگا ن های لنفوئیدی(lymphoid organs) شامل تیموس، طحال و گره های لنفاوی که سلول های سفید خون را می سازند، نقش دارد.مطالعات با حیوانات نشان می دهد که کمبود در ویتامین B6حفاظت آنتی بادی را کاهش داده و سیستم ایمنی را سرکوب می کند.فولیک اسید در بیش از 100 واکنش انزیمی شامل متابولیسم پروتئین،بیوسنتز کارنی تین،بالانس سدیم_پتاسیم و نیز تسهیل آزاد شدن گلیکوژن از کبد و ماهیچه های اسکلتی برای تامین انرژی نقش دارد..گزارش شده که استفاده از فولیک اسید تحت شرایط استرس گرمایی سبب بهبود افزایش وزن میشود که دلیل بهبود افزایش وزن به دلیل اثر تنظیمی این ویتامین در متابولیسم انرژی میباشد.
ویتامین E
مشخص شده که میزان نیاز به ویتامین E همراه با طولانی شدن تنش افزایش می یابد. روی هم رفته ویتامین E به عنوان یک آنتی اکسیدان فیزیولوژیکی از راه غیر فعال کردن رادیکالهای آزاد عمل کرده و از این طریق در نگهداری تمامی سلولهای آندوتلیال سیستم گردش خون مشارکت می کند. لذا استفاده از ویتامین E در جیره غذایی طیور می تواند اثرات مضر تنش گرمائی را کاهش دهد.ویتامینE(الفا توکوفرول) موثرترین آنتی اکسیدان بیولوژیکی بوده و کمبود آن منجر به تخریب اکسیداتیو بافتهای حاوی لیپیدمی شود. از جمله وظایف این ویتامین در بدن می توان به نقش آن در کمک به بقا و رشد جنین ، ممانعت از اکسیداسیون مواد حساس به اکسیژن ، جلوگیری از اکسیداسیون چربی های درون سلولی و غشاء سلولی ، تنظیم عملکرد عضلات و حفظ تعادل گلیکوژن و متابولیسم کربوهیدرات ها و کراتین در بدن ومقابله با مسمومیت فلزات سنگین اشاره نمود. ویتامین E ضمن کمک به ایجاد یکپارچگی بخشهای لیپوپروتئینی غشا سلولی باعث کاهش تعییرات اکسیداتیو و توسعه پاسخهای ایمنی سلولی می شود.طیور قادر به سنتز ویتامینE نیستند لذا باید از طریق جیره تامین شود.استرس گرمایی سبب آزاد شدن کورتیکوسترون و کاته کولامین ها و شروع پراکسیداسیون لیپیدها در غشای سلولی میشود.ویتامینE میتواند سبب کاهش اثرات منفی ناشی از آزاد شدن کورتیکوسترون ها و نیز مراقبت از سلولهای درگیر در پاسخ ایمنی از طریق افزایش تکثیر این سلولها شود بنابراین افزودن مکمل های ویتامینE در جیره ضروری است.گزارش شده که ویتامین E تحت شرایط استرس گرمایی سبب بهبود افزایش وزن و ضریب تبدیل غذایی طیور میشود.
ویتامین A
ویتامین A اشتهای طیور را زیاد کرده و هضم غذا را آسان تر می کند روی همین اصل یکی از عوامل رشد محسوب می شود، لذا جوجه ها احتیاج زیادی به آن دارند.
این ویتامین در ایجاد بال و پر نیز نقش مهمی ایفا می نماید. ثابت شده است که اگر از تخم مرغ هائی که مبتلا به کمبود ویتامین A هستند جوجه کشی به عمل آید قدرت تفریق و جوجه در آوری پائین می آید و اغلب جوجه ها در تخم تلف می شوند و چنانچه مقدار ویتامین A در غذای مرغ کم باشد جوجه های بدست آمده در هفته اول زندگی تلف می شوند، ولی مرغ هائی که به اندازه کافی ویتامین A در غذای خود در یافت می دارند جوجه های آن ها به راحتی قادر به زندگی بوده و چنانچه غذای جوجه ها از نظر این ویتامین کمبود داشته باشد علائم کمبود در سنین اولیه بروز خواهد کرد.
علائم کمبود ویتامین A در جوجه ها عموما عبارتند از توقف رشد ضعف و لاغری افتادن بال – لنگش – از بین رفتن وکم شدن پیگمان های زرد پا و منقار، تورم و پیدایش ترشحاتی در چشم و اطراف آن و ریزش ماده لزج از بینی.از جمله فعالیت های متابولیسمی که ویتامین A در آن نقش دارد می توان به بینایی ، تولید مثل ، حفظ غشاهای مخاطی ، نقش کوآنزیمی و هورمونی ، سنترموکوپلی ساکاریدها ، رشد استخوان ، سنتر کورتیکوستروئیدها ، تنظیم فشار مایع مغزی نخاعی ، فیزیولوژی غده تیروئید و نقش در متابولیسم مواد اشاره نمود.مکمل های ویتامینA دارای اثرات سودمندی بر نرخ رشد,تولید تخم مرغ و افزایش ضخامت پوسته در مرغهای تخمگذار تحت شرایط استرس گرمایی میباشند.همچنین گزارش شده که ویتامینA سبب بهبود افزایش وزن و ضریب تبدیل غذایی تحت شرایط استرس گرمایی میشود.