گوساله هایی كه به سختی متولد می شوند عمدتا طی فرآیند زایش زنده نمی مانند، این گوساله ها طی هفته های ابتدایی زندگی مشكلات و بیماریهای زیادی را تحمل می كنند. برخی روشها كه به گاو برای تولد گوساله ای سالم و نیز به كاهش استرس و خطر بیماریها كمك میكنند عبارتند از:
· استفاده از اسپرمهای آسان زا جهت تلقیح تلیسه ها
· اجتناب از تغذیه زیاد پروتئین در اواخر آبستنی برای جلوگیری از رشد زیاد گوساله ها
· اجتناب از استرس یا هیجان گاو هنگام زایمان
· جدا سازی گوساله از مادر بلافاصله پس از تولد
دامداران درباره این موضوع كه تا چه زمان ، بایستی گوساله پس از تولد نزد مادرش بماند اختلاف نظر دارند. ما نمی توانیم اطمینان داشته باشیم وقتی گوساله با مادر است آغوز کافی دریافت می کند. همچنین ما می دانیم گوساله ها هنگامی كه توسط مادرشان پرستاری می شوند اولین برخورد را با ارگانیسمهای متعددی كه پتانسیل تولید بیماری را دارند خواهند داشت. كه در كود دامی، روی پستان و بخش تحتانی بدن دام یافت می شوند. بعلاوه اینكه گاوهایی كه با disease’John ، Coccidia ، Cryptosporidia ، آلوده می باشند منتشر كننده این ارگانیسمها در مدفوع شان هستند و تماس گوساله در روزهای ابتدایی زندگی با این ارگانیسمها سبب انتشار آنها به بدن گوساله خواهد شد.
آغـوز و مدیریت آن
آغوز اولین محصول خروجی از غدد پستانی گاواست که طی روزهای انتهایی آبستنی شكل می گیرد. گوساله ای كه آغوز نخورد محکوم به مرگ است . اقدامات مدیریتی وجود دارند كه با بكاربردن آنها می توانیم ایمنی گوساله را از طریق آغوز تامین نماییم :
· تغذیه دو لیتر آغوز بلافاصله پس از تولد و دو لیتر دیگر ظرف دوازده ساعت اولیه .
· اگر گوساله این حجم از آغوز را بصورت اختیاری مصرف نكرد بالاجبار بایستی با لوله مری به او خورانده شود .
· تغذیه آغوز با كیفیت ٬ آغوزی كه از گاوهای مسن تهیه شده حاوی حداقل 5 میلی گرم ایمنوگلبولین درهر میلی لیتر آغوز است . كیفیت آغوز را می توان با کلوسترومتر ارزیابی کرد .
زمان تغذیه، كیفیت آغوز و حجم آن ٬ سه فاكتور كلیدی موثر برنتیجه مدیریت آغوز می باشند. ممكن است حجم زیادی از یك آغوز با كیفیت پایین ٬ مصونیتی برابر با حجم كمی از یك آغوز با كیفیت بالا ایجاد نماید . آغوز را می توان با سرد كردن برای مدتی نگهداری كرد. همچنین می توان با تخمیر آغوز آنرا برای مدتی نگهداری نمود بدون اینكه اتلافی در فعالیت ایمنوگلبولینی ایجاد شود. با انجماد آغوز می توان آنرا بیش از شش ماه نگهداری كرد این آغوز می تواند ایمنی كافی را تامین نماید بشرطی كه بگونه ای صحیح از حالت انجماد خارج شود. آغوز منجمد بایستی با آب ولرم (نه آب داغ) مایع شود و جهت مصرف باید تا دمای بدن برسد. از مایكروویو جهت مایع نمودن آغوز منجمد استفاده نشود.
استفاده از Serum refractometer راهی ارزان و ساده جهت كنترل مدیریت آغوز می باشد. گوساله هایی كه ایمنوگلبولین كافی دریافت كرده اند نسبت به گوساله هایی كه مقادیر كمی آغوز یا آغوز با کیفیت پایین دریافت كرده اند، سطوح بالاتری از پروتین خون را نشان می دهند.
قطع شاخ ( Dehorning ) :
راههای مختلفی جهت شاخ سوزی گوساله ها وجود دارد و شاید دراین بین سوزاندن شاخ بیشترین استفاده را داشته باشد. معمولا این روش هنگامی كه گوساله ها چندماه سن دارند بكار برده می شوند این روش بدلیل زخمهایی که ایجاد میکند سبب تاخیرموقت دررشد می شود. بااستفاده ازپمادهای شاخ سوز می توان ازایجاد چنین زخمهایی جلوگیری كرد. كسانی كه به درستی از این پمادهااستفاده كرده اند به كاربردآسان آن پی برده اند. كسانی هم كه این پمادها را به نحونادرستی استفاده كرده اند استفاده از آنرا مناسب نمی دانند. یك راه درست و یك راه نادرست جهت استفاده ازاین محصول وجود دارد. شرح ذیل برخی پیشنهادات جهت موفقیت دراستفاده ازاین پمادها
می باشد:
· از پمادهای شاخ سوز فقط برای گوساله های كمتر از دو روز سن استفاده شود. اگر گوساله بیشتر از این سن داشته باشد چون قدرت تحرک زیادی دارد می تواند پماد را به جاهای دیگر بمالد. که نتیجه آن، شاخ سوزی ناقص یا مالیده شدن پماد به روی بخشهای دیگر بدن است.
· اگر گوساله ها طی یكی دو روز آتی در زیر باران یا برف خواهند بود بهتر است ازپماد استفاده نشود.
· این روش فقط برای دامهایی استفاده شود كه بصورت انفرادی در باکس نگهداری می شوند.
· اغلب شناسایی محل دقیق محل شاخ بدون كوتاه نمودن موهای آن ناحیه در گوساله های با این سن مشكل است. با یك قیچی ابتدا موهای اطراف محل شاخ را كوتاه كنید.
· پماد را در حد یك لایه نازك وبه قطر دو سانتی متر روی جوانه شاخ قرار دهید. بكار بردن بیش از حد این پمادها اغلب سبب كاهش رغبت به استفاده از این محصولات می گردد.
تغذیه با شیر یا جایگزین شونده شیر؟
چندین فاكتوردر تغذیه گوساله بایستی مدنظر باشد:
· نوع محصولی كه تغذیه می شود(شیر یا جایگزین شیر).
· دفعات تغذیه و فواصل تغذیه.
· مقدارشیر درهر وعده.
· دمای شیر.
جهت انتخاب هرشیری باید جنبه بهداشتی، عملی واقتصادی را درنظرداشت. بیشتر دامداران به گوساله ها شیر دورریختنی (waste milk) می دهند. این شیر اغلب شیر گاوهای تازه زا یا شیر گاوهای تحت درمان ورم پستان
می باشد. شیر گاوهای تازه زا برای گوساله های جوان عالیست. ولی شیر ورم پستانی ممكن است محتوی باكتریها و همچنین آنتی بیوتیكها باشند هردوی این موارد می توانند اثرات منفی روی گوساله داشته باشند.
این عقیده وجود دارد که باكتریهای ورم پستان در دهان و بزاق گوساله هایی که با این نوع شیرها تغذیه شده اند باقی می مانند واین امكان وجود دارد كه در صورتیکه گوساله ها همدیگر را بلیسند وارد پستان آنها شود. برخی ازاین باكتریها قادرند یك تا دوسال درون پستان تلیسه زنده بمانند واورا در زمان شیردهی به نوعی عفونت پستان مبتلا كنند. نگهداری جداگانه گوساله ها می تواند از این مشكل جلوگیری نماید. اما درمورد تغذیه شـیرهای حـاوی آنـتی بیوتیك این گمان می رود كه اینگونه شیرها سبب ایجاد مقاومت در باكتریها مقابل آنتی بیوتیكها می شوند. همچنین می تواند مانع ازرشد باكتریهای مفید درون دستگاه گوارش گوساله شود.
برخی ویژگیهای یك جایگزین شیر با كیفیت عبارتست از:
· همه یا قسمت اعظم پروتئین آن از شیر باشد.
· محتوی حداقل 20% پروتئین
· محتوی حداقل 20% چربی
· همه یا قسمت اعظم چربی آن حیوانی باشد.
اختلاف قابل ملاحظه ای بین جایگزین شونده های شیر در نوع مواد مغذی آنها وجود دارد. منبع پروتئین شاید بزرگترین متغیر باشد. اگرچه تاكنون هیچ منبع پروتئینی بهتر از پروتئینهای شیر یافت نشده است. بیشتر پروتئین شیر در جایگزین شونده های حال حاضر پروتئین آب پنیر است كه محصول جانبی صنایع پنیرسازی می باشد. پروتئینهای آب پنیر درابتدا بخاطردسترسی اقتصادی شان در جایگزین شونده های شیربكار رفتند. منبع جدیدتر پروتئین پلاسمای دامی است.
استفاده از یك جایگزین شونده شیر با كیفیت پایین، performance گوساله را كاهش می دهد و مرگ گوساله رادر پی دارد. فارغ از اینكه شما waste milk مناسب یا جایگزین شیر باكیفیت تغذیه می نمایید، بایستی از تغییر تغذیه گوساله ها از یكی به دیگری اجتناب نمایید. اغلب تغییر نوع شیر می تواند سبب برهم خوردن سیستم گوارش شود.
سوالی كه بارها پرسیده می شود اینست كه دادن شیر قابل فروش به گوساله ها هنگامی كه waste milk دراختیار نیست، تغذیه خوبی است یا خیر. یكی دو ملاحظه بایستی صورت گیرد . اگر شما بطور روتین از waste milk استفاده می نمایید و فقط بطور موقتی شیر فروشی را می دهید، بهتر است كه از تغییر شیر به جایگزین برای گوساله ها اجتناب نمایید. بااین وجود، اگر شما معمولا waste milk كافی در اختیار ندارید، بین شیر فروشی وجایگزین شیر، ارزیابی اقتصادی نمایید.
مقدار شیری كه به گوساله ها داده می شود اغلب مورد بحث است. گوساله ها می توانند مواد مغذی كافی را برای رشد معمول طی دو الی سه هفته اول زندگی از چهار لیتر شیر یا جایگزین شیر در هر روز بدست آورند ( معمولا به دو وعده در روز تقسیم می شود). برخی دامداران كمتر از این مقدار را تغذیه می کنند به این گمان كه از اسهال جلوگیری می نمایند. در صورتی كه تغذیه بیشتر فقط سبب شل شدن مدفوع می شود. تغذیه دو لیتر شیر در هر وعده در طول روز هیچگاه تغذیه اضافی نیست.
اسهال ودرمان اسهال
اسهال یكی از نگرانی های اصلی سلامتی گوساله های جوان است. اسهال با اتلاف آب و الكترولیتها و اسیدوز متابولیك سبب مرگ گوساله می گردد. همچون اغلب بیماریها، در مورد این بیماری هم پیشگیری ساده تر و ارزان تر از درمان خواهد بود. برخی اقدامات جهت جلوگیری از اسهال های عفونی عبارتند از :
· اجرای خوب مدیریت آغوز
· جدا سازی گوساله ها از مادر بلافاصله پس از تولد
· نگهداری جداگانه گوساله ها دامهای بزرگتر
· ضدعفونی كردن لوازم تغذیه ومحل نگهداری
· ضدعفونی كردن باكسها قبل از جای گرفتن گوساله های تازه متولد در آنها
· تغذیه كردن و رسیدگی به گوساله های بیمار در انتهای كار
هنگامی كه اقدامات پیشگیرانه شكست می خورند واسهال عفونی رخ می دهد، تشخیص و درمان اختصاصی ، كلید موفقیت خواهد بود. تشخیص ارگانیسم مولد جهت انتخاب آنتی بیوتیك اختصاصی جهت درمان ضروریست. جمعیت باكتریهای مولد اسهال در هر زمان قادرند تغییر یابند، و اگر درمان اسهال برای شما در گذشته موفقیت آمیز بوده و اکنون بنظر می آید بی اثر باشد، شما با ارگانیسم متفاوتی هستید. كمی كوشش، صرف وقت و پول جهت جمع آوری نمونه از گوساله بیمار و ارسال آن به یك آزمایشگاه تشخیص دامی هزینه اضافه ای نیست.
شاید تصور عمومی این باشد كه شیر عامل و مولد اسهال است در حالی كه این چنین نیست و خودداری از دادن شیر به گوساله سبب كاهش مقدار مدفوع روی زمین می شود اما این دلیلی بر بهبود گوساله نیست. بیشتر دامداران به اشتباه باور دارند كه تغذیه شیر بایستی موقتا قطع شود و مایعات الكترولیتی به گوساله های اسهال تغذیه شود. Garthwaite در این باره توضیح داده كه این كار در روند بهبود بی تاثیر است. بعلاوه اینكه ادامه تغذیه شیر بهمراه مایعات و الكترولیتها به گوساله به ادامه روند مناسب رشد كمك میكند. بطوركلی مایعات الكترولیتی با جبران مایعات و الكترولیتهای از دست رفته گوساله را زنده نگه میدارند و موجب بهبود اسیدوز متابولیك می شوند. برخی راهنمایی ها جهت درمان اسهال عفونی و استفاده از مایعات الكترولیتی در ذیل آمده است:
· استفاده از یك آزمایشگاه تشخیص دامی جهت تشخیص درست عامل عفونت.
· اگر گوساله ها هنوز تمایل به خوردن شیردارند از محصولات الكترولیتی خوراکی حاوی بی كربنات سدیم وپتاسیم اجتناب شود.
· اگر گوساله ها میلی به مصرف شیرندارند، از محلولهای الكترولیتی كه محتوی بی كربنات سدیم وپتاسیم استفاده شود.
· جیره معمولی شیرگوساله ها را درزمانهای معمول بدهید و محلولهای الكترولیتی را در حدود چهار ساعت بعد از
شیر بكار ببرید.
· اگر گوساله ها تمایلی به مصرف الكترولیتها ندارند از لوله مری استفاده كنید.
اقدامات بهداشتی
اقدامات بهداشتی به این معنی نیستند كه هر چیزی اطراف گوساله ها نیاز به پاك شدن و نظافت دارد، اما آن چیزهایی كه گوساله با آنها تماس مستقیم دارد بایستی عاری از ارگانیسمهای عفونی باشد. موارد ذیل نمونه هایی از اجرای خوب اقدامات بهداشتی در اطراف گوساله ها است:
· استفاده فراوان آب گرم و كلر هنگام شستن بطری ها، سطلها، سرپستانكها، لوله های مری یا هر چیزی كه مرتبط با تغذیه و آب خوردن گوساله است.
· همیشه قبل از قرار دادن گوساله تازه متولد درون باكس، باکسها را تمییز نمایید، بخصوص زمانی كه گوساله ای قبلا در آن محل مرده است.
· هرگزاجازه ندهید گوساله از بطری یا سطلی كه قبلا توسط گوساله ای دیگراستفاده شده و تمییز هم نشده، استفاده نماید.
· همیشه تغذیه و مراقبت از گوساله های مریض بزرگتر را پس از رسیدگی به گوساله های جوان و سالم انجام دهید.
تغذیه كنسانتره استارترو قطع شیر
یكی از اهداف مقدماتی ما در پرورش گوساله شیرخوار بایستی این باشد كه میل به مصرف استارتر در گوساله افزایش یابد وتغذیه شیر هرچه ممكن است زودتر خاتمه یابد. مگر اینكه waste milk مناسب موجود باشد، فاز شیرخوارگی میزان هزینه روزانه را افزایش می دهد (این بستگی به قیمت علوفه و خوراكهای دانه ای دارد). بیشتر این هزینه مربوط به شیر یا جایگزین شیر است، اما مقدار قابل ملاحظه ای هزینه کارگری نیز بایستی لحاظ شود. برخی اقدامات مدیریتی كه بكارگیری آنها به افزایش مصرف كنسانتره توسط گوساله كمك می كنند عبارتند از:
· تامین آب تازه روزانه طی فاز شیر خوارگی
· تامین كنسانتره استارتر تازه از روز سوم زندگی گوساله. در ابتدا بیش از یك مشت كنسانتره به گوساله داده نشود زیرا بیش ازاین هم درطی روز مصرف ندارد
· كنسانتره استارتر با اجزاء باكیفیت تهیه شود.
طبعا، گوساله ها درروزهای ابتدایی مصرف زیادی از كنسانتره نخواهند داشت اما گوساله هایی كه ازروزهای ابتدایی این كنسانتره دراختیارشان بوده نسبت به گوساله هایی كه ازاین محروم بوده اند، سریعتر مصرف کنسانتره را آغاز می كنند. مصرف كنسانتره مهم است زیرا میزان مصرف آن معیاری جهت میزان آمادگی گوساله برای قطع شیر نمودن است. گوساله هایی كه احتیاجات خود را (پروتئین، انرژی، موادمعدنی) با مصرف قابل توجه كنسانتره كسب می كنند نسبت به آنهایی كه چهار لیتر شیر یا جایگزین شیر مصرف می كنند، نیاز زیادی به مصرف شیر جهت رسیدن به حد قابل قبول رشد ندارند. مصرف حداقل ۸۰۰ گرم استارتر طی سه روز یا بیشتر توسط گوساله دلیلی كافی جهت قطع شیرنمودن است. اگر مدیریت مذكور پیگیری شود و به شرطی كه گوساله ها عقب ماندگی یا ضعفی از جهت اسهال یا دیگر بیماریها نداشته باشند، گوساله ها می توانند بدون مشكل در پنج هفتگی قطع شیر شوند. یك راهكار برای آماده سازی گوساله جهت مصرف استارتر اینست كه طی هفته آخر قبل از شیرگیری دووعده شیر در هر روز به یك وعده كاهش یابد اگرچه بااینكار گوساله ها گرسنه می مانند. اما آنها سریعا میاموزند كه گرسنگی خودرا با خوردن بیشتراستارتررفع نمایند. ازاین لحظه به بعد مصرف استارتر توسط گوساله ها سریعا افزایش می یابد واین شروع خوبی جهت ورود گوساله به گله است.
زمانی عقیده بر این بود كه گوساله ها جهت توسعه فعالیت سریع شكمبه نیازمند مصرف علوفه هستند. اما اكنون می دانیم كه این ماهیت اسیدهای چرب فرار حاصل از تخمیر خوراكهاست كه فعالیت شكمبه را توسعه می دهد. نگرانی كه درمورد جیره های كاملا دانه ای قبل از شیرگیری وجود دارد اسیدوزشكمبه در گوساله هاست.