تاریخچه بیماری:
بیماری نیوكاسل برای اولین بار در سال 1926 در جاوه اندونزی و شهر نیوكاسل انگلستان گزارش گردید. در انگلستان با برقراری قرنطینه و كشتار دسته جمعی طیور مبتلا و با نابودی طیور در معرض سرایت و نیز با ضدعفونی لانه های آلوده بیماری را كنترل كردند. ولی در جاوه اندونزی مبارزه به صورتی انجام شد كه كانون اصلی بیماری نابود نگردید و می توان ادعا نمود كه منشاء و سرچشمه انتشار و آلودگی بیماری در دنیا از این ناحیه می باشد. در حال حاضر بیماری نیوكاسل در تمام دنیا تحت كنترل درآمده است. در كشور ما هم زمان با ورود جوجه یك روزه در سال 1329 شمسی از خارج و توسعه صنایع مرغداری در كشور این بیماری نیز مشاهده شد. از آن زمان تاكنون بیماری هر چند سال به صورت همه گیری ظاهر می شود. در سال های اخیر به دلیل رشد روز افزون صنعت مرغداری اهمیت این بیماری بیشتر مورد توجه قرار گرفته است و همواره به عنوان مهمترین عامل تهدید كننده طیور صنعتی و سنتی مطرح بوده است.
گزارش های موجود از تلفات وارده در سال های گذشته، حكایت از تلفات تا 100% در مرغداری های صنعتی و سنتی دارد. براساس برآورد مسئولان ذیربط خسارت وارده به بخش طیور در هنگام شیوع این بیماری بیش از میلیاردها تومان می باشد.
عامل بیماری نیوكاسل:
عامل این بیماری، ویروس پارامیكزو ویروس است كه به خوبی در جنین تخم مرغ رشد و تكثیر می یابد. شش هفته بعد از بین رفتن علائم كلینیكی بیماری، .... ویروس را در فضولات و اعضاء درونی ميتوان یافت. خطر انتقال ویروس توسط لاشه كشتاری وجود دارد، ترشحات و مخاط چشم طیور آلوده منشاء ویروس می باشد. ویروس نیوكاسل نسبت به گرما فوق العاده حساس می باشد. پرندگان وحشی منبع آلودگی و انتشار ویروس بوده و شاید ویروس قسمتی از سیر تكاملی خود را در بدن این نوع پرندگان وحشی بگذراند.
نشانه های بیماری در جوجه ها و مرغ های جوان:
وقتی بیماری نیوكاسل در یك مرغداری یا یك گله مرغ شایعه شد، نشانه های زیر در جوجه ها و مرغ های جوان دیده می شود:
سرفه و خرخره كردن و گاهی صدای شبیه به سوت كشیدن، ناله كردن تنفس نامنظم و مشكل یا دهان باز، كم شدن تحرك، از دست دادن اشتها، افزایش تشنگی در مراحل اولیه و فلج نسبی یا كامل، لرزش عضلات، تغییر جهت و چرخش و برگشت سر به پشت یا به زیر شكم، دور خود چرخیدن، معلق زدن و مرگ و میر در این جوجه ها فوق العاده بالا بوده و گاهی به صددرصد می رسد.
نشانه های بیماری:
بیماری نیوكاسل فوق العاده واگیردار بوده و دستگاه تنفسی و عصبی را مبتلا می كند. نیوكاسل بیشتر مرغ و خروس را مبتلا كرده و سایر گونه های طیور نظیر اردك و بوقلمون را نیز مبتلا می كند.
علائم درمانگاهی بیماری نیوكاسل عبارتند از:
اسهال آبكی سبز رنگ و بدبو، از دست دادن اشتها، ناراحتی گیجی و خواب آلودگی، خروج ترشحات از بینی، صدای ناله و خس خس، تورم سر و گردن، پیچ خوردگی سر و گردن به یك سمت بدن. همچنین بال های طیور مبتلا به بیماری آویزان شده و پاهای آنها بر روی زمین كشیده می شوند. از دیگر علائم این بیماری حركت به دور خود چینه دان پر و كشیده، تشنج، فلجی و در نهایت مرگ می باشد. مرگ و میر جوجه ها فوق العاده بوده و گاهی به صددرصد می رسد.
در مرغ های تخم گذار نیز بیماری نیوكاسل باعث تولید تخم مرغ و قطع تدریجی تخم گذار می شود. بیماری نیوكاسل همچنین موجب نرم شدن پوسته تعدادی از تخم مرغ ها می گردد. تخم مرغ های كه مرغ ها در این مرحله از بیماری تولید می كنند، ناقل ویروس بیماری نیوكاسل بوده و ارزش جوجه كشي ندارند.
بیماری نیوكاسل در بوقلمون ها و جوجه ها در اشكال خفیف، شدید و حاد بروز می كند و با علائمی از قبیل فلجی، عطسه و سرفه های خشك همراه می باشد.
تشخیص بیماری:
فرم حاد بیماری را تا حدی می توان از روی نشانه های كلینیكی و كالبد گشایی تشخیص داد. ولی فرم مزمن بیماری به علت شباهت زیاد علائم آن با سایر بیماری های تنفسی اشتباه می شود. وقتی كه نشانه های تنفسی مربوط به بخش پائینی دستگاه تنفس باشد (نفس نفس زدن شدید) باید به بیماری نیوكاسل مظنون شد. سرعت انتشار بیماری نیوكاسل بهترین راهنما برای تشخیص آن است.
راه های شیوع و انتقال بیماری:
تلفات بسیار بالای بیماری نیوكاسل سبب شده است تا به راه های شیوع آن توجه زیاد شود. انتقال بیماری به طور طبیعی از راه ترشحات، فضولات، امعاء و احشاء پرندگان آلوده و نیز تماس آنها با طیور سالم صورت می گیرد. دستگاه گوارش و تنفس پرندگان به طور طبیعی مركز اصلی انتقال و حامل بیماری است. حمل و نقل مرغ های زنده – به خصوص آنهایی كه بیماری را پشت سر گذاشته اند -–می تواند یكی از عوامل انتقال بیماری از محلی به محل دیگر باشد و علاوه بر اینها، انتقال بیماری به وسیله كارگران، وسایل و ماشین آلاتی كه با مرغداری در ارتباط هستند، نیز صورت می گیرد. همچنین ویروس بیماری از طریق هوا و آب آشامیدنی آلوده انتقال می یابد. تخم مرغ های حاصل از مرغ های مادر آلوده به بیماری ممكن است باعث انتقال بیماری به داخل ماشین جوجه كشی و محیط اطراف شود.
عوامل انتقال بیماری:
آن دسته از مرغ های مبتلا به بیماری كه دوره اولیه (فاصله مبتلا شدن به بیماری و ظاهر شدن علائم) بیماری را می گذرانند، عامل مهم انتقال بیماری به شمار می روند. مرغ هایی كه حالت ضعف و ناتوانی پس از درمان بیماری را می گذرانند و یا بیماری را پشت سر گذاشته اند؛ در بعضی از موارد می توانند برای مدت طولانی ویروس بیماری را با خود حمل و پخش كنند.
همچنین تخم مرغ هایی كه در طول دو تا چهار ماه پس از مبتلا شدن، از مرغ هایی كه سلامتی خود را پیدا كرده اند، جمع آوری شده اند، ویروس بیماری نیوكاسل را با خود همراه دارند.
راه های پیشگیری و كنترل بیماری نیوكاسل:
مهمترین راه پیشگیری و مبارزه با این بیماری خطرناك، دور نگه داشتن طیور از ویروس عامل بیماری است. در چنین شرایطی اجرای قرنطینه (جدا نگه داشتن طیور حساس) همراه با رعایت كامل اصول بهداشتی، می تواند در كنترل بیماری بسیار مفید باشد. طیور حساس طیوری هستند كه پیش از این به بیماری نیوكاسل مبتلا نشده اند و یا از تخم مادر مبتلا به این بیماری به وجود نیامده باشند. از سوی دیگر برای جلوگیری از ابتلا و گسترش بیماری نیوكاسل فقط رعایت اصول بهداشتی كافی نیست. علاوه بر آن باید با انجام واكسیناسیون های لازم و به موقع، طیور را از مبتلا شدن به این بیماری نجات داد. باید توجه كرد كه درمان بیماری، در درجه آخر اهمیت قرار دارد.
این كار نه تنها از نظر اقتصادی به صرفه نیست، بلكه موفقیت آن نیز بسیار كم است با كاهش امكان تماس ویروس بیماری و یا ورود آن به محیط پرورش می توان از شیوع این بیماری جلوگیری كرد. به طوركلی اگر پشگیری و كنترل بیماری نیوكاسل هدف باشد، باید با مدیریت بهداشت و واكسیناسیون در كنار یكدیگر به مورد اجرا گذاشته شود.
پیشگیری از طریق مدیریت و بهداشت:
الف – جوجه كشی:
رعایت موارد زیر در جوجه كشی به طور كامل ضروری است.
1-تأسیسات جوجه كشی باید از آشیانه ها، سالن های پرورش و تأسیسات كشتارگاه دور و مجزا باشد.
2-آشیانه های پرورش جوجه باید از سایر آشیانه ها كامل جدا باشد.
3-جدا كردن كارگران قسمت جوجه كشی از سایر بخش ها.
4-پرورش مرغ های جوان باید در محلی كاملاً جدا، دور از آشیانه مرغ های مسن و در محیطی كاملاً بهداشتی انجام گیرد.
5-از ورود هر نوع وسیله نقلیه به مزرعه پیش از ضدعفونی كاملاً آن جلوگیری شود.
6-مرغ هایی كه تلف شده اند، باید به دقت كامل و بدون آلودگی محیط اطراف سوزانده و نابود شوند.
7-سالن های پرورش مرغ باید پیش از ریختن جوجه، شستشو و ضدعفونی شود.
8-باید از مواد ضدعفونی كننده و آهك در جلوی آشیانه ها و حتی الامكان در گذرگاه های مزرعه استفاده شود.
ب- آشیانه های پرورش طیور:
رعایت موارد زیر در آشیانه های پرورش طیور به طور كامل لازم است:
1- از ورود هر نوع پرنده ای به آشیانه جلوگیری شود.
2-هنگام ورود كارگران به آشیانه، باید لباس آنها عوض و ضدعفونی شده باشد.
3-جوجه های یكروزه باید از مراكز مطمئن و تأیید شده از سوی كارشناسان خریداری شوند.
4-پرورش مرغ های جوان باید در محلی كاملاً جدا، دور از آشیانه مرغ های مسن و در محیطی كاملاً بهداشتی انجام گیرد.
5-از ورود هر نوع وسیله نقلیه به مزرعه پیش از ضدعفونی كامل آن جلوگیری شود.
6-مرغ هایی كه تلف شده اند، باید به دقت كامل و بدون آلودگی محیط اطراف سوزانده و نابود شوند.
7-سالن های پرورش مرغ باید پیش از ریختن جوجه، شستشو و ضدعفونی شوند.
8-باید از مواد ضدعفونی كننده و آهك در جلوی آشیانه ها و حتی الامكان در گذرگاه های مزرعه استفاده شود.
ج – كشتارگاه ، كارخانه تولید فرآورده های طیور و بسته بندی:
موارد زیر باید رعایت شوند:
ضدعفونی، شستشو و تمیز كردن وسایل، لوازم و محیط كشتارگاه طیور و كارخانه در زمان های مختلف به خصوص در زمان شیوع بیماری لازم است.
مبارزه و پیشگیری به وسیله واكسیناسیون:
یكی از مؤثرترین راه های پیشگیری و مبارزه با شیوع بیماری نیوكاسل، استفاده از واكسن مخصوص است. برای ایمن نمودن طیور در مقابل این بیماری از راه واكسیناسیون، دستور یا برنامه یكسانی وجود ندارد، بلكه در مناطق مختلف با روش های خاصی صورت می گیرد.
برنامه واكسیناسیون جوجه ها باید با توجه به نوع آب و هوای منطقه، نوع واكسن و دستور دامپزشك باشد.
1-سعی شود طیور همسن پرورش داده و همزمان واكسینه نمود.
2-فاصله بین دو واكسیناسیون حداقل یك هفته باشد.
3-واكسن تازه باشد و در نگهداری و حمل و نقل آن رعایت دستورات كارخانه سازنده به عمل آید. (در دمای یخچال های معمولی نگهداری شود و هنگام حمل و نقل در ظروف سر بسته محتوی یخ باشد.)
4-ظروف محتوی واكسن نباید در معرض مستقیم نور آفتاب قرار گیرند.
5-ظروفی كه در آنها واكسن می ریزند نباید 3 تا 4 روز قبل از آن به مواد ضدعفونی كننده آغشته شده باشند.
6-برای رقیق نمودن واكسن و یا مصرف آن به فرم خوراكی نباید از آبهای كلردار یا محتوی سایر مواد ضدعفونی كننده استفاده گردد.
7-گله ای كه مورد واكسیناسیون قرار می گیرد كاملاً سالم باشد و از واكسینه نمودن طیور غیر سالم و بیماری خودداری گردد.
8-بلافاصله بعد از واكسناسیون به مدت 48-24 ساعت همواره با اب می باید آنتی بیوتیك داد و دمای سالن را بین 2 تا 3 درجه سانتیگراد بالا برد.
9-واكسن آماده شده را حداكثر در ظروف به مدت 2-1 ساعت می باید مصرف نمود.